گلیسیرین چیست؟ کاربردهای گلیسیرین در صنایع آرایشی، غذایی، دارویی و صنعتی

گلیسیرین چیست؟

گلیسیرین، با فرمول شیمیایی C₃H₈O₃، یک ترکیب قند-الکلی است که در گروه الکل‌های سه‌هیدریک (تری‌ال‌ها) قرار می‌گیرد. این مایع شفاف، بی‌رنگ، بی‌بو و غیر سمی دارای طعم شیرینی است و به‌طور طبیعی در چربی‌های گیاهی و حیوانی یافت می‌شود.

در مقایسه با ایزوپروپیل الکل که ساختاری مشابه دارد، گلیسیرین خواص فیزیکی و شیمیایی کاملاً متفاوتی نشان می‌دهد. گلیسیرین جاذب رطوبت (هیدروسکوپیک) است، به‌راحتی در آب حل می‌شود و توانایی حفظ رطوبت را در محیط‌های مختلف دارد.

همین ویژگی‌ها آن را به ماده‌ای پرکاربرد در صنایع مختلف از جمله آرایشی و بهداشتی، غذایی، دارویی و صنعتی تبدیل کرده‌اند. این مقاله از پیشگامان شیمی به بررسی جامع این کاربردها با تمرکز بر ویژگی‌های عملکردی گلیسیرین در هر صنعت می‌پردازد.

کاربرد گلیسیرین در صنعت آرایشی و بهداشتی

گلیسیرین به‌دلیل ساختار مولکولی خود (الکل سه‌هیدریک) توانایی بالایی در جذب و حفظ رطوبت دارد. این خاصیت، در کنار غیر سمی بودن و سازگاری با پوست، آن را به یکی از مهم‌ترین ترکیبات مورد استفاده در فرمولاسیون محصولات آرایشی و بهداشتی تبدیل کرده است.

مهم‌ترین ویژگی‌های گلیسیرین در محصولات آرایشی

ویژگی	توضیح
مرطوب‌کننده (Humectant)	جذب رطوبت از محیط و انتقال آن به لایه بیرونی پوست
نرم‌کننده (Emollient)	صاف و نرم کردن بافت پوست از طریق نگه‌داشتن رطوبت
ضد التهاب و ترمیم‌کننده	کمک به ترمیم زخم‌ها، ترک‌ها و التهابات پوستی
متعادل‌کننده pH پوست	کمک به حفظ تعادل اسیدی طبیعی پوست
مناسب برای پوست حساس و نوزادان	غیر تحریک‌کننده، ایمن برای استفاده گسترده حتی روی غشای مخاطی

محصولات حاوی گلیسیرین در آرایشی و بهداشتی

نوع محصول	نقش گلیسیرین
کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده	آبرسانی، نرم‌کنندگی
سرم‌ها و تونرها	تنظیم pH، جذب رطوبت
بالم لب و دست	محافظت از خشکی و ترک‌خوردگی
محصولات اصلاح (ژل، کف)	جلوگیری از تحریک پوست
شامپوها و نرم‌کننده‌ها	حفظ رطوبت و نرمی مو
محصولات کودک	مرطوب‌کننده ایمن و غیر آلرژی‌زا

نقش گلیسیرین در سلامت پوست

✅ مرطوب‌کننده قوی

• تشکیل یک لایه نازک روغنی روی پوست برای جلوگیری از تبخیر آب.

• جذب آب از محیط و انتقال آن به لایه شاخی پوست.

✅ ترمیم‌کننده و ضد التهاب

• کمک به بازسازی سلول‌های پوست.

• بهبود ترک‌های پوستی (مثل پاشنه پا)، اگزما، درماتیت.

• کاهش زمان ترمیم زخم تا ۲۵٪ و بهبود ظاهر جای زخم‌ها.

✅ تنظیم‌کننده pH پوست

• حفظ لایه اسیدی طبیعی پوست (pH بین ۴.۵ تا ۵.۵).

• جلوگیری از آسیب به سد دفاعی پوست در برابر آلودگی و عوامل بیماری‌زا.

---

نکات ایمنی و غلظت مصرف

• غلظت مناسب در محصولات آرایشی: کمتر از ۵۰٪

• علت: گلیسیرین خالص به‌دلیل قدرت جذب بالای رطوبت، ممکن است در غلظت بالا باعث تحریک یا حتی ایجاد تاول شود.

• راهکار: استفاده از گلیسیرین رقیق‌شده در ترکیب با آب یا دیگر مرطوب‌کننده‌ها

کاربرد گلیسیرین در صنعت آرایشی و بهداشتی

کاربرد گلیسیرین در صنعت غذایی

گلیسیرین (E422) به‌دلیل طعم ملایمِ شیرین، خاصیت رطوبت‌گیر (Humectant)، حلالیت بالا در آب و رفتار پلاستی‌سایزری در ماتریس‌های قندی/نشاسته‌ای، در طیف وسیعی از فرمولاسیون‌های غذایی به کار می‌رود. نقش‌های کلیدی آن در غذا عبارت‌اند از:

• مرطوب‌کننده/کاهنده فعالیت آبی (aw): نگهداشت رطوبت، جلوگیری از خشکی و بیاتی.

• شیرین‌کننده‌ی ملایم: حدود ۶۰٪ شیرینی ساکارز با پروفایل طعمی نرم.

• حلال/حامل طعم و رنگ: یکنواخت‌سازی پخش طعم‌ها، عصاره‌ها و رنگ‌های محلول در آب.

• پلاستی‌سایزر قندی: جلوگیری از کریستالیزاسیون سخت قند، نرم‌تر کردن فازهای قندی (مثلاً فوندانت).

• کاهش نقطه انجماد: بهبود بافت و اسکوپ‌پذیری در دسرهای منجمد.

نکته: امولسیفایریِ اصلی در غذا عموماً توسط مونو و دی‌گلیسریدها (E471) و مشتقاتی مانند گلیسیرین مونو استئارات (GMS90) انجام می‌شود؛ خودِ گلیسیرین امولسیفایر محسوب نمی‌شود.

---

نقش‌ها، سازوکار و مصادیق کاربرد

نقش/عملکرد	سازوکار	نمونه محصول	نتیجه عملکردی
مرطوب‌کننده (Humectant)	ایجاد پیوند هیدروژنی با آب و کاهش تبخیر	نان‌ و کیک، بارهای غلات، روکش‌ها	تأخیر بیاتی، لطافت پایدار، کاهش ترک
شیرین‌کننده ملایم	شیرینی ~۶۰٪ ساکارز، طعم تمیز	نوشیدنی‌های عملکردی، سس‌ها، شیرینی	تنظیم شدت شیرینی بدون غلبه طعمی
حامل/حلال طعم	افزایش حلالیت ترکیبات محلول در آب	عصاره‌ها، اسانس‌های محلول در آب، رنگ‌ها	توزیع یکنواخت طعم/رنگ، ثبات حسی
پلاستی‌سایزر قندی	اختلال در شبکه کریستالی ساکارز	فوندانت، آیسینگ، کارامل نرم	جلوگیری از شکرک‌زدن، نرمی و انعطاف
کاهش نقطه انجماد	اثر کولیزی در محلول‌های قندی	بستنی/ژلاتو/سوربه	بافت نرم‌تر، اسکوپ‌پذیری بهتر

دسته‌های محصولی و نقش غالب گلیسیرین

دسته محصول	نقش غالب گلیسیرین	نکته فرمولاسیونی
نان، کیک، مافین	مرطوب‌کننده، پلاستی‌سایزر	بهبود نرمی و ماندگاری؛ هم‌افزایی با امولسیفایرهای E471
فوندانت، آیسینگ، گلیز	پلاستی‌سایزر، ضدکریستال	جلوگیری از سفتی و ترک؛ براقیت یکنواخت
بستنی و دسرهای منجمد	کاهش نقطه انجماد، مرطوب‌کننده	اسکوپ‌پذیری بهتر؛ کنترل دوز برای جلوگیری از بافت شُل
نوشیدنی‌ها و شربت‌ها	شیرین‌کننده ملایم، حامل طعم	تقویت دهان‌پرکنی (Mouthfeel) بدون شیرینی تیز
آبنبات نرم و کارامل	مرطوب‌کننده، پلاستی‌سایزر	جلوگیری از کریستالیزاسیون و سخت‌شدن
سوسیس/اسنک‌های خشک	مرطوب‌کننده موضعی	کمک به حفظ آبداری (مطابق استاندارد محصول)

درباره امولسیفایرها: گلیسیرین در مقابل GMS90

گلیسیرین به‌تنهایی امولسیفایر مؤثر نیست؛ نقش امولسیفایری عمدتاً بر عهده مشتقات گلیسرولی اسیدهای چرب است.

ویژگی	گلیسیرین (E422)	گلیسیرین مونو‌استئارات – GMS90 (Mono- & Diglycerides, E471)
ماهیت	الکل سه‌هیدریک، مایع ویسکوز	مونوگلیسرید اسید استئاریک (اغلب پودری/پرک)
نقش اصلی	مرطوب‌کننده، پلاستی‌سایزر، حامل طعم	امولسیفایر (W/O یا O/W بسته به نوع/درجه)
کاربرد شاخص	فوندانت، آیسینگ، نوشیدنی، بستنی	نان و کیک (ضدبیاتی)، بستنی (هوادهی پایدار)، مارگارین
اثر بر بافت	نرم‌کردن، کاهش شکرک، Mouthfeel	ریزسازه پایدار، بهبود حجم/تخلخل، ماندگاری بافت
نکته عملی	در فاز آبی حل می‌شود	با چربی‌ها مخلوط/پراکند می‌شود، گاهی نیاز به پیش‌انحلال

نکات فرمولاسیونی و کنترل کیفیت

• محل افزودن: گلیسیرین را در فاز آبی/شربت قندی حل کنید تا توزیع یکنواخت حاصل شود.

• تعادل حسی: دوز بیش‌ازحد می‌تواند چسبندگی/دهان‌پرکنی بیش از اندازه ایجاد کند؛ مقدار را با بافت هدف همساز کنید.

• تعامل با قندها: در سیستم‌های ساکارزی، به کاهش کریستالیزاسیون کمک می‌کند و فاز قندی را انعطاف‌پذیرتر می‌سازد.

• هم‌افزایی: در نان و کیک، گلیسیرین (مرطوب‌کننده) در کنار E471/GMS (امولسیفایر)، بافت را نرم‌تر و بیاتی را به‌تعویق می‌اندازد.

• برچسب‌گذاری و انطباق:

  • گلیسیرین = E422 (افزودنی مجاز غذایی)

  • مونو و دی‌گلیسریدها = E471 (از جمله GMS90)

  • منبع می‌تواند گیاهی/حیوانی باشد؛ در محصولات وِگان، منبع را شفاف اعلام کنید.

• ایمنی مصرف: مانند سایر پلی‌ال‌ها، مصرف بسیار بالا می‌تواند اثرات گوارشی ناخواسته ایجاد کند؛ به حدود استاندارد محصول پایبند باشید.

---

موارد کاربردی برجسته

• فوندانت/آیسینگ: جلوگیری از ترک و شکرک، افزایش انعطاف‌پذیری.

• بستنی/سوربه: بهبود اسکوپ‌پذیری از طریق کاهش نقطه انجماد و تقویت بافت.

• نان/کیک: حفظ رطوبت و نرمی؛ همراه با GMS برای ضدبیاتی.

• نوشیدنی‌ها/شربت‌ها: حامل طعم و شیرینی ملایم با دهان‌پرکنی مطلوب.

• کارامل نرم/آبنبات جویدنی: جلوگیری از سفت‌شدن و حفظ چگالی یکنواخت.

کاربردهای گلیسیرین در صنعت دارویی

1) نقش‌های گلیسیرین به‌عنوان اِکسپی‌ینت (جزء کمکی فرمولاسیون)

گلیسیرین در داروسازی به‌عنوان مرطوب‌کننده، حلال، حامل، شیرین‌کننده ملایم، افزایش‌دهنده ویسکوزیته و پلاستی‌سایزر استفاده می‌شود. این ترکیب بدون بو، بی‌مزه و سازگار با بدن است و در بسیاری از شکل‌های دارویی نقش دارد.

 نقش گلیسیرین در فرمولاسیون دارویی

شکل دارویی	نقش گلیسیرین	مزایا
شربت‌ها و الکسیرها	افزایش ویسکوزیته، شیرین‌کننده، حامل طعم	طعم مطلوب، قوام مناسب
محلول‌های خوراکی/موضعی	مرطوب‌کننده، پایدارکننده	جلوگیری از تبخیر، توزیع یکنواخت
کپسول‌های نرم	پلاستی‌سایزر در پوسته ژلاتینی	انعطاف، کاهش شکنندگی
قطره‌های چشمی، دهانی، گوشی	روان‌کنندگی، پخش یکنواخت	استفاده راحت‌تر، اثرپذیری بهتر
پمادها و کرم‌ها	مرطوب‌کننده، بهبود بافت	لطافت، جلوگیری از خشکی پایه

---

2) کاربردهای درمانی مستقیم

2.1 درمان گلوکوم (کاهش فشار داخل چشم)

• گلیسیرین خوراکی به‌عنوان عامل اسموتیک، باعث کاهش فشار داخل چشم با کشیدن مایعات از زجاجیه به جریان خون می‌شود.

2.2 کاهش فشار داخل جمجمه (ICP)

• در شرایطی مانند ادم مغزی، گلیسیرین خوراکی فشار داخل جمجمه را کاهش می‌دهد؛ با بیرون کشیدن آب از بافت مغزی و کمک به دفع آن از طریق کلیه‌ها.

2.3 درمان یبوست (ملین اسموتیک)

• به صورت شیاف یا انما استفاده می‌شود.
• جذب آب در راست‌روده را افزایش داده و مدفوع را نرم می‌کند.

2.4 مشتقات درمانی – نیتروگلیسیرین

• نیتروگلیسیرین، یکی از مشتقات گلیسیرین، در درمان آنژین صدری به‌عنوان وازودیلاتور استفاده می‌شود.

---

کاربردهای درمانی گلیسیرین

بیماری / وضعیت	فرم دارویی	نقش عملکردی	مسیر مصرف
گلوکوم	محلول خوراکی	کاهش فشار داخل چشم	خوراکی
ادم مغزی	محلول خوراکی	کاهش فشار داخل جمجمه	خوراکی
یبوست	شیاف / انما	ملین اسموتیک	رکتال
آنژین صدری	نیتروگلیسیرین	گشادکننده عروق	زیرزبانی / خوراکی / تزریقی

---

مثال‌های کاربردی در محصولات

• شربت سرفه: افزایش غلظت و بهبود طعم
• کپسول نرم ژلاتینی: افزایش انعطاف‌پذیری پوسته
• محلول‌های موضعی و قطره‌ها: یکنواختی فرمول و روان‌کنندگی
• پمادها: جلوگیری از خشک شدن سریع پایه نیمه‌جامد

---

نکات تولید و کنترل کیفیت

• استفاده از گلیسیرین با گرید دارویی (USP/Ph.Eur)
• کنترل خلوص، میزان آب، فلزات سنگین و منبع تولید
• تنظیم مقدار مصرف برای جلوگیری از چسبندگی یا اثرات گوارشی
• بررسی سازگاری گلیسیرین با مواد مؤثره فعال و اجزای دیگر

---

گلیسیرین گیاهی

گلیسیرین گیاهی، شفاف، بی‌رنگ و بدون بو است. مایع چسبناک که از روغن‌های گیاهانی مانند نارگیل، پالم یا سویا حاصل می‌شود. همچنین به عنوان گلیسرول گیاهی یا به سادگی گلیسرول نیز شناخته می‌شود.

به انگلیسی	Glycerine
نام‌های دیگر	گلیسرول
مشخصات ظاهری	مایع شفاف بی‌رنگ و بی‌بو
گرید	خوراکی _ بهداشتی _ صنعتی
بسته‌بندی	بشکه‌های 250 کیلوگرمی
کشور تولید کننده	مالزی
فرمول شیمیایی	C3H8O3
شرایط نگهداری	جای خشک و خنک و دور از نور آفتاب
کاربرد	صنایع غذایی _ آرایشی

گلیسیرین گیاهی که بصورت موضعی مورد استفاده قرار می‌گیرد، رطوبت را در پوست جذب کرده و آن را حفظ می‌کند و از این طریق نرم‌کننده، صاف‌کننده و آرامش‌بخش است. سطح pH آن با پوست مطابقت دارد، به همین دلیل آن را به اندازه کافی ملایم می‌کند که توسط افرادی با پوست حساس و در پوست صورت استفاده شود.

گلیسیرین گیاهی پوست را بدون مسدود کردن منافذ، پوست را تمیز می‌کند، جذب سایر مواد مفید در محصولات طبیعی پوست را تسهیل می‌کند، ظاهر خطوط ریز و ترک‌های ریز را بر روی پوست صاف می‌کند، بازسازی پوست جدید را تسهیل می‌کند، حتی پوست را روشن‌تر می‌کند، و از لکه‌ها و علائم ناخواسته کم می‌کند.

گلیسیرین گیاهی از پوست و پوست سر در برابر باکتری‌های مخرب محافظت می‌کند، تولید روغن را تنظیم می‌کند، خارش و خشکی را تسکین می‌دهد، احتقان در منافذ را از بین می‌برد، پوست و موهای ناسالم را تغذیه می‌کند، خاصیت ارتجاعی پوست و رشته‌ها را حفظ می‌کند و از خاصیت محافظت‌کننده آفتاب در محافظت در برابر اثرات مضر تابش بیش از حد در معرض اشعه ماوراء بنفش برخوردار است.

گلیسیرین گیاهی که از نظر دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد، خنک‌کننده، تسکین‌دهنده و باعث تسکین ناراحتی‌ها و شرایط پوستی مانند خراش، بریدگی، لکه‌دار، سوختگی، کهیر، بثورات، زخم‌ها، اگزما، پسوریازیس و سایر بیماری‌هایی می‌شود که با خشکی همراه هستند. برای محافظت در برابر آلاینده‌های محیطی و سایر آلاینده‌ها، روی پوست سدی محافظ ایجاد می‌کند.

تاریخچه استفاده از گلیسیرین گیاهی

گلیسیرین گیاهی، که به عنوان گلیسرول نیز شناخته می‌شود، یک مایع چسبناک شفاف، بی‌رنگ است که از روغن‌های گیاهان مانند نارگیل، پالم یا سویا گرفته می‌شود. در مقابل، گلیسیرین غیر وگان از چربی‌های حیوانی حاصل می‌شود. اگرچه تمدن‌های باستانی از ماده گیاه‌شناسی در کاربردهای آشپزی و دارویی استفاده می‌کردند، اما گلیسیرین گیاهی در اوایل زمان مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و یک ماده نسبتاً مدرن است، استخراج آن فقط از قرن بیستم آغاز شد.

همچنین به طور سنتی در صنایع غذایی از جایگزین الکل و شیرین‌کردن مصنوعات (لبنیات، فود، آبنبات، کالاهای پخته‌شده، غلات، ماکارونی، گوشت، میوه و سبزیجات فرآوری‌شده، محصولات تخم‌مرغ، سوپ، سس، چاشنی و ماهی استفاده می‌شود) بدون اینکه سطح قند خون بالا رود استفاده می‌شود، که این ویژگی آن را برای مبتلایان به دیابت ایده‌آل می‌کند. گاهی اوقات از این ماده برای حمایت از رطوبت و ترویج هم‌جوشی بهتر بین اجزای روغن و آب نیز استفاده می‌شود.

این ماده همه‌کاره در محصولات بی‌شماری از پوست گرفته تا محصولات بهداشتی مانند داروها، شربت‌های سرفه، مواد منعکس‌کننده، صابون و مواد شوینده، مرطوب‌کننده‌ها، شامپوها، خمیردندان‌ها، کرم‌های اصلاح و سایر محصولات آرایشی و بهداشتی کاربردهای زیادی پیدا می‌کند.

محصولات مبتنی بر گلیسیرین برای افرادی که پوست فوق‌العاده حساس دارند ایده‌آل است، زیرا حاوی رطوبت بالایی برای جلوگیری از کمبود‌های پوست هستند. در حالی که به دلیل داشتن ایمنی و دوستدار محیط زیست شناخته شده است، محبوبیت گیاهی گلیسیرین تا حد زیادی به دلیل خاصیت رطوبت آن است که باعث رطوبت پوست می‌شود و باعث می‌شود که آن را آبرسانی کنید.

این کیفیت نگهدارنده رطوبت اجازه می‌دهد تا محصولات آرایشی راحت‌تر به پوست نفوذ کنند. همانطور که در صنایع‌غذایی، گلیسیرین گیاهی به عنوان یک ماده جایگزین الکل در لوازم آرایشی نیز عمل می‌کند و این امر را برای کسانی که ترجیح می‌دهند از محصولاتی که پوستشان را در معرض الکل قرار می‌دهد و می‌تواند اثرات بالقوه تحریک‌کننده و خشک‌کنندگی داشته باشد، استفاده نکنند، ایده‌آل است.

مزایای گلیسیـرین گیاهی

بطور موضعی مورد استفاده قرار می‌گیرد، طبیعی گیاهی گلیسیرین باعث رطوبت پوست می‌شود و به حفظ رطوبت، در نتیجه نرم‌شدن، صاف‌شدن و تسکین بخشیدن به چهره کمک می‌کند. این خاصیت آبرسان باعث تقویت ظاهر و بافت پوست ناسالم می‌شود که ممکن است با خشکی، پوسته پوسته شدن و چروک‌های ناشی از تنش‌زای‌های شدید محیطی و همچنین باکتری‌های مخرب مشخص شود.

گلیسیرین گیاهی به راحتی و بدون گرفتگی منافذ پوست به پوست نفوذ کرده و جذب می‌شود و در ضمن پوست را برای جذب آسان‌تر سایر مواد مؤثر و تقویت‌کننده پوست در محصولات آسان‌تر می‌کند. گلیسیرین سبزیجات با پر کردن خطوط ریز و ترک‌های ریز روی پوست و تسهیل بازسازی پوست جدید، چهره را برای ظاهر جوان‌سازی صاف می‌کند. علاوه بر این، باعث می‌شود تا سطح پوست تیره‌تر شود و مناطق تیره‌تر شود و از این طریق ظاهر لکه‌ها و علائم ناخواسته را کاهش می‌دهد.

همانطور که نشان داده شده، گلیسیرین گیاهی دارای خواص درمانی بسیاری است. در زیر مزایای آن و انواع عملکردهایی که به نظر می‌رسد نشان می‌دهد:

• زیبایی: مرطوب‌کننده، تونیک، تمیز کننده، محافظ، آرام‌بخش، تسکین‌دهنده، تقویت‌کننده
• دارویی: تونیک، درمان زخم، تقویت‌کننده سیستم ‌ایمنی، محافظ، آسپتیک، ضد‌باکتری، هیپو‌آلرژن، تسکین‌دهنده

شما می‌توانید برای تهیه محصولات به سایت پیشگامان شیمی مراجعه نمائید.

خرید گلیسیرین بشکه

برای خرید انواع گلیسیرین با گریدهای مختلف (خوراکی، دارویی، بهداشتی و صنعتی)، شرکت بازرگانی پیشگامان شیمی یکی از تأمین‌کنندگان معتبر و باسابقه در ایران است. این شرکت با ارائه محصولاتی با کیفیت بالا و استانداردهای بین‌المللی، امکان تأمین گلیسیرین مورد نیاز صنایع مختلف را در کوتاه‌ترین زمان فراهم می‌کند. مشتریان می‌توانند گلیسیرین را در بسته‌بندی‌های متنوع، به‌ویژه بشکه‌های ۲۵۰ کیلوگرمی، سفارش داده و با استفاده از سیستم حمل‌ونقل مطمئن، در سراسر کشور دریافت نمایند. برای دریافت اطلاعات بیشتر، مشاوره خرید و ثبت سفارش، می‌توانید به سایت رسمی پیشگامان شیمی مراجعه کنید.

بیشتر بخوانید:

• خواص گلیسیرین و گلاب برای پوست صورت