خطرات شیمیایی مواد غذایی زمانی ایجاد میشوند که غذا با عوامل بیماریزا یا مواد شیمیایی سمی آلوده شود و دیگر برای خوردن مناسب یا بیخطر نباشد. چندین افزودنی غذایی، مانند نگهدارندههای شیمیایی، میتوانند در سطوح بالا خطرناک باشند. حتی برخی از مواد شیمیایی مورد استفاده در غذاهای فرآوری شده به طور بالقوه مضر هستند و برخی از آنها در صورت قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آنها سرطانزا میشوند. برای آشنایی بیشتر با مواد شیمیایی موجود در غذا و خطرات شیمایی مواد غذایی با ما همراه باشید.
خطرات شیمیایی مواد غذایی چیست؟
چهار نوع خطر در مواد غذایی وجود دارد که باید در نظر بگیرید:
- خطرات میکروبیولوژیکی مواد غذایی شامل باکتریها، مخمرها، کپکها و ویروسها میباشد.
- خطرات شیمیایی مواد غذایی شامل آب، مواد در تماس با غذا، مواد پاک کننده، مواد کنترل آفات، آلایندهها (محیط زیست، کشاورزی و فرآیندی مانند آکریل آمید)، آفت کشها، بیوسیدها و افزودنیهای غذایی است.
- خطرات فیزیکی مواد غذایی شامل شیشه، بسته بندی، جواهرات، فضولات آفات، پیچ و غیره است.
- آلرژنها که به خطر ارتباط با حضور ناخواسته یک یا چند مورد از آلرژنهای غذایی به دلیل آلودگی متقابل اشاره دارد.(پیشنهاد مطالعه:آلرژی غذایی و عدم تحمل غذایی)

خطرات شیمیایی مواد غذایی میتواند از منابع مختلفی در مراحل مختلف تولید و آماده سازی مواد غذایی ناشی شود. ممکن است مواد شیمیایی خطرناک از قبل در محیط وجود داشته باشد و منجر به ورود تصادفی آنها به غذا شود. در برخی موارد، مواد شیمیایی خطرناک در اثر واکنشهای شیمیایی در خود غذا به دلیل نحوه پردازش آن تولید میشوند. برای مثال، وقتی گوشت را روی حرارت زیاد کباب میکنید، برخی از پروتئینها میتوانند به مواد شیمیایی سرطانزا به نام آمینهای هتروسیکلیک (HCAs) تبدیل شوند. این امر به ویژه در قسمتهای ذغالی شده گوشت کبابی صادق است.
فلزات سمی مانند مس، برنج، کادمیوم، سرب و روی میتوانند منبع آلودگی شیمیایی باشند. روی، که در ظروف گالوانیزه (سطل زباله) و در ظروف لعابی خاکستری که ممکن است با کادمیوم آبکاری شوند، استفاده میشود، میتواند غذاهای اسیدی مانند آب پرتقال یا سس گوجه فرنگی و ترشیها را سمی کند. از ظروف سفالی با لعاب سربی برای تهیه یا سرو غذا استفاده نکنید.

منابع مواد شیمیایی خطرناک مواد غذایی ؟
در اینجا چند نمونه از اینکه چگونه مواد شیمیایی خطرناک میتوانند مواد غذایی را در مراحل مختلف تولید و فرآوری آلوده کنند آورده شده است:
برداشت: میوهها، سبزیجات، محصولات ریشهای و غلات معمولاً با آفت کشها و کودها درمان میشوند. در حالی که این غذاها در طول فرآیند برداشت شسته میشوند، ممکن است برخی از آلایندهها همچنان باقی بمانند. به طور مشابه، شیر ممکن است توسط باکتریهای نوک سینههای منابع حیوانی آنها آلوده شود.
پرورش دام و طیور: افزودنیهای غذایی مانند هورمونها، ویتامینها و مواد معدنی به دقت برای حیوانات فرموله شدهاند تا از رشد سریع و تولید گوشت بیشتر اطمینان حاصل شود. با این حال، برخی از این افزودنیهای غذایی حیوانات بهطور بالقوه در مقادیر بیش از حد برای انسان مضر هستند، که در صورت تجمع در بدن دام یا طیور ممکن است اتفاق بیفتد.
کشتار: کشتارگاهها معمولاً متمرکز و به خوبی تنظیم میشوند تا از تمیزی فرآیند کشتار اطمینان حاصل کنند. با این حال، برخی از مواد شیمیایی در کشتارگاهها وجود دارد که میتواند گوشت را آلوده کند. به عنوان مثال، مواد پاک کننده، مانند مواد شوینده، یا ضدعفونی کنندهها، مانند هیپوکلریت سدیم، به طور بالقوه میتوانند گوشت را آلوده کنند.
فرآوری: بسیاری از اقلام غذایی موجود در سوپرمارکت تحت برخی از مراحل پردازش قرار گرفتهاند. حتی محصولات «تازه»، مانند ماهی و سبزیجات، قبل از تحویل به سوپرمارکتها پردازش و بستهبندی شدهاند. به عنوان مثال، قبل از تحویل به فروشندگان، یخ به بشکهها و جعبههای ماهی و سایر غذاهای دریایی اضافه میشود. خود یخ میتواند با مواد شیمیایی مانند فلزات سنگین آلوده شود که به نوبه خود میتواند غذاهای دریایی را آلوده کند. به همین ترتیب، گوشت تازه نیز نیاز به افزودن یخ یا قرار دادن محصول در ظروف یخچال دارد. علاوه بر این، پردازش مواد غذایی در مقیاس صنعتی، مانند کنسرو کردن، نیاز به افزودن مواد نگهدارنده دارد که میتواند به محصولات غذایی راه پیدا کند.
حمل و نقل: غذا باید از منبع به بازار حمل شود. اگر مواد غذایی به خوبی بسته بندی شوند و در معرض هوا نباشند، خطر آلوده شدن آن در حین حمل و نقل نسبتاً کم است. با این حال، برخی از مواد غذایی، به ویژه محصولات تازه مانند میوهها و سبزیجات، در ظروف باز حمل میشوند. این میتواند منجر به آلودگی گرد و غبار و آلایندههای این مواد غذایی در طول مسیر شود.
جابجایی: هنگامی که اقلام غذایی به فروشندهها تحویل داده میشود، در صورت عدم استفاده صحیح، به خصوص در مورد مواد غذایی تازه، میتوانند آلوده شوند. به عنوان مثال، ممکن است تسمه نقاله و همچنین دست کسانی که غذا را جابجا میکنند آلوده باشد.

آشپزی: از رستورانها گرفته تا آشپزخانههای خانگی، خطر آلودگی همیشه وجود دارد. برخی از مواد شیمیایی که به طور بالقوه میتوانند مواد غذایی را آلوده کنند عبارتند از مواد پاک کننده، ضدعفونی کنندهها، نگهدارندهها و افزودنیهای بیش از حد مصنوعی مواد غذایی.
هنگامی که از آفت کشها در طول کشاورزی استفاده میشود، مواد غذایی مانند میوهها و سبزیجات میتوانند با مواد شیمیایی خطرناک آلوده شوند. (برای مطالعه بیشتر در مورد خطرات شیمیایی مواد غذایی به این لینک مراجعه کنید.)
مواد شیمیایی خطرناک در مواد غذایی
خطرات شیمیایی مواد غذایی در اطراف ما وجود دارد. بسیاری از آنها عمداً به غذا اضافه میشوند، اما در سطوح قابل قبول یا تنظیم شده. به عنوان مثال، آنتی بیوتیکها ممکن است به خوراک دام اضافه شود تا اطمینان حاصل شود که حیوانات به عفونتهای باکتریایی مبتلا میشوند. با این حال، این ممکن است باعث تکثیر باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک شود که میتواند انسان را در معرض خطر قرار گرفتن در معرض ابر میکروبها قرار دهد. در اینجا چند نمونه از مواد شیمیایی خطرناک وجود دارد که به طور بالقوه میتوانند غذا را آلوده کنند:
آفت کشها: این آفت کشها شامل حشره کشها، علف کشها و قارچ کشها هستند که میتوانند محصولات تازه مانند سبزیجات را آلوده کنند. مقادیر کمی در مواد غذایی تازه در سوپرمارکت وجود دارد که مستقیماً از مزارع تحویل داده میشود. آفت کشها نیز از طریق بزرگنمایی بیولوژیکی از طریق زنجیره غذایی در اکوسیستم تجمع مییابند. (برخی از این ترکیبات شیمیایی شامل آرسنات سرب و آرسنات کلسیم و ترکیبات فلوئور، از جمله فلوراید سدیم و کریولیت )
آنتی بیوتیکها: مدفوع دام و طیور تغذیه شده با دوزهای بالای آنتی بیوتیک میتواند سایر محصولات کشاورزی را آلوده کند. این محصولات میتوانند حاوی باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک باشند.
عناصر سمی: فلزات سنگین مانند جیوه و سرب میتوانند محصولات را از طریق سیستمهای آبیاری آلوده کنند.
مایکوتوکسینها: اینها مواد شیمیایی بیولوژیکی هستند که توسط قارچها تولید میشوند. تحت شرایط خاصی، قارچهایی که آنها را تولید میکنند روی محصولات کشاورزی و سایر محصولات غذایی رشد میکنند.
سموم دریایی: اوتروفیکاسیون منجر به رشد بیش از حد جلبکها و سایر موجودات دریایی میشود. آنها میتوانند در طول جزر و مد قرمز در صدفها جمع شوند.
افزودنیهای غذایی: رنگهای غذا، طعم دهندههای مصنوعی و مواد نگهدارنده میتوانند در مقادیر بیش از حد برای انسان مضر باشند.
مواد نگهدارنده شیمیایی مواد غذایی که در میان برخی از شرکتها برای افزایش عمر مفید مواد غذایی رایج است. این ترکیبات ممکن است باعث ایجاد مشکلات سلامتی در انسان شوند شامل: چربی های ترانس، نیترات سدیم، برومات پتاسیم، شربت ذرت با فروکتوز بالا و هیدروکسی آنیزول بوتیله (BHA) است.
بقایای داروهای دامپزشکی: حیواناتی که در دوره دامداری توسط دامپزشکان معالجه میشوند ممکن است مقداری بقایای دارو را جمع کنند که میتواند توسط انسان جذب شود.
مواد غذایی فرآوری شده: برخی از مواد شیمیایی مضر در طی فرآوری تولید میشوند. به عنوان مثال، آکریل آمید سرطان زا زمانی تولید میشود که محصولات غذایی حاوی نشاسته بالا در دمای بالای 1200 درجه سانتی گراد سرخ، پخته یا برشته شوند. محصولاتی مانند سیب زمینی برشته، چیپس، غلات، بیسکویت و قهوه فوری اغلب حاوی آکریل آمید هستند. آنتی بیوتیکها اغلب به خوراک دام اضافه میشوند که میتواند انسان را در معرض ابر میکروبها قرار دهد.

چگونه از خطرات شیمیایی مواد غذایی اجتناب کنیم؟
به عنوان یک فرد، میتوانید به روشهای مختلفی از خطرات شیمیایی مواد غذای خود جلوگیری کنید. در اینجا چند نمونه از کارهایی است که میتوانید انجام دهید:
- قبل از پخت مواد غذایی را کاملا بشویید.
- به جای غذاهای کنسرو شده یا فرآوری شده، غذای تازه را انتخاب کنید.
- هنگام پخت غذا از حرارت مناسب استفاده کنید.
- از استفاده بیش از حد از افزودنیهای غذایی مانند طعم دهندههای مصنوعی خودداری کنید.
- مواد غذایی ارگانیک را خریداری کنید.