انواع موم چیست؟ از موم ها چه استفادهای میشود؟ مومها، وکس یا بیزوکس دستهای از اجزای لیپوفیلیک (چربی دوست) گیاهان یا حیوانات هستند. برخی از آنها نیز منشاء معدنی دارند. مومها قرنها پیش کشف شدند و کاربردهای گستردهای در مواد غذایی، آرایشی، دارویی، شیمی، نقاشی و… پیدا کردهاند. بیشترین کاربرد در زمینه مواد غذایی استفاده از مومها به عنوان پوششهای خوراکی برای حفظ کیفیت مواد غذایی است. در سالهای اخیر، بیزوکسها همچنین به عنوان اولئوژلاتورها در تولید روغن مایع مورد استفاده قرار گرفتهاند.
انواع موم گیاهی
واکسهای گیاهی عموماً اجزاء ضد آب گیاهان هستند که در یک لایه آمورف روی سطح بیرونی گیاهان یافت میشوند. برای گیاهان به عنوان محافظ در برابر تنش محیطی ضروری هستند. واکسهای گیاهی معمولی شامل موم کاندالیا (candelilla)، موم کارنوبا (carnauba)، موم سبوس برنج و همچنین موم آفتابگردان و… هستند.
موم کاندلیلا
عمدتاً از برگ گیاه E.antisyphilitica Zuccarini بومی شمال مکزیک و جنوب غربی تگزاس تهیه میشود. وکس کاندلیلا تصفیه نشده حاوی تقریباً 42 درصد هیدروکربن، 39 درصد وکس و رزین و استرهای سیتواستریول، 8 درصد موم آزاد و رزین اسیدها، 6 درصد لاکتون و 5 درصد موم آزاد و رزین الکلها میباشد. موم کاندالیلا یکی از مواد افزودنی غذایی تأیید شده توسط FDA است که برای ایجاد لعاب در برخی غذاها استفاده میشود. میکرو امولسیون وکس کاندلیلا همچنین به عنوان پوششدهنده میوهها مورد استفاده قرار میگیرد.
موم کارنوبا
منبع اصلی کارنوباوکس، نخل برزیلی Coernicia cerifera Martius است که به عنوان موم نخل کارنوبا نیز شناخته میشود. در سطح فوقانی و پایین برگهای نخل یافت میشود. یکی از خصوصیات منحصر به فرد موم کارنوبا این است که حاوی میزان زیادی مولکولهای شیمیایی “غیرمعمول” است. برخی از این مولکولهای شیمیایی عبارت اند از:
- الکلهای غیراستری (12 درصد)
- ایکس- هیدروکسی استرها (14 درصد)
- استرهای هیدروکسیله سینامیک اسید (30 درصد) و مابقی ناخالصیهای ناشناخته میباشد.
کارنوبا وکس یکی از سختترین مومهای گیاهی است که دمای ذوب آن بین 82.5 تا 83 درجه سانتیگراد است. بنابراین، اغلب به عنوان سختکننده برای بالا بردن دمای ذوب مخلوطهای مومی استفاده میشود. کارنوبا وکس مهمترین وکس گیاهیﹺ تجاری است. کاربردهای گستردهای در مواد غذایی، روکشهای شیرینیپزی، مواد آرایشی، مبلمان و… دارد.
موم سبوس برنج
یکی دیگر از بیزوکسهای ذوب شده سبزیجات است که در پوستههای برنج (Oryza sativa) یافت می شود. این ماده به عنوان محصول جانبی از موم زدایی روغن سبوس برنج بدست میآید. ترکیب موم سبوس برنج نسبتاً همگن است و اجزای اصلی آن اسیدهای آلیفاتیک (اسیدهای موم) و استرهای الکل هستند.
سایر ترکیبات شامل اسیدهای فاقد چربی ( اسید پالمیتیک )، فسفولیپیدها، فیتواسترول ها و اسکوالن می باشد. میزان هیدروکربن موم سبوس برنج معمولاً کمتر از 2 درصد است. موم سبوس برنج توسط FDA به عنوان یک ماده افزودنی غذایی ایمن تأیید شده است. کاربردهای غذایی این وکس شامل پوشش میوه و سبزی، شیرینی و آدامس است. سایر کاربردها شامل ساخت شمع، منسوجات، روانکنندهها، مواد آرایشی و… است.
موم آفتابگردان
در تخمه و پوست تخمه Helianthus annuus (آفتابگردان) یافت میشود. مانند موم سبوس برنج، آفتابگردان نیز یک بیزوکس ذوب شده سخت است که عمدتاً از استرهای چرب اشباعشده با زنجیره بلند تشکیل شده است. بنابراین، کاربردهای آن در درجه اول در مواد آرایشی مانند:
- رژ لب
- ریمل
- بالم لب
- امولسیون و… است.
این ماده به عنوان یک تعدیلکننده استحکام عمل میکند و سختی، بافت و انتشار مواد در فرمولاسیون گیاهی را تنظیم میکند. همچنین میتواند به عنوان جایگزینی برای مومهای کاندلیلا، کارناوبا و سبوس برنج مورد استفاده قرار گیرد.
انواع موم سنتزی
وکس مصنوعی ترکیبی پیچیده از هیدروکربنهای زنجیرهای حاصل از فراکسیونهای (تجزیه) نفتی است که با تبلور حلال و یا از طریق هیدروژناسیون کاتالیستی مونوکسید کربن تولید میشوند. مناسبترین جایگزین برای بیزوکسهای نفتی و معدنی هستند. بیشتر مومهای مصنوعی دارای ساختار شیمیایی مشابه هستند. با این حال، فرآیندهای تولیدی مختلف منجر به ویژگیهای متمایز در آنها میشوند. یکی از کاربردهای بیزوکس مصنوعی (هیدروکربن) این است که باعث بهبود ضخامت کلی، پایداری و سختی امولسیونها و روغنهای مختلف آرایشی میشود. این ماده محلول در روغن و نامحلول در آب میباشد.
فواید بیزوکس سنتزی
این ماده، ویسکوزیته فاز روغن در امولسیونها را افزایش میدهد و باعث بهبود پایداری آنها تحت درجه حرارت بالا میشود. به فرمولاسیونهای چسب اجازه میدهد تا در مقابل گرما مقاومت کرده و از بیرون آمدن مایع از ژل در هنگام تغییرات زیاد درجه حرارت جلوگیری کند. سختی و ساختار کریستالی روغن را هنگام کاربرد در حالت داغ بهبود میبخشد. نشت روغن را کاهش میدهد.
موارد مصرف کاربردی:
- رژلب
- فونداسیونهای آرایشی
- ضدآفتابها
- کرمها
- لوسیونها
- پمادها
- شامپوها
- چسب
- روکش و جوهر
- داروسازی
- لاستیک
- شمعسازی و…
مومهای طبیعی از گیاهان و حیوانات (عمدهترین آن ها موم زنبورعسل است) به دست می آیند. هر روز نگرانیهای روز افزون زیست محیطی در سراسر جهان و عدم دسترسی کامل به بیزوکسهای پارافین، باعث افزایش تقاضا برای وکسهای طبیعی شده است. از طرفی کاهش عرضه وکسهای نفتی، منجر به افزایش کاربرد صنعتی بیزوکسهای مصنوعی و نیز مومهای طبیعی در آمریکای شمالی و اروپا گشته است.
پیش از این، بیزوکسهای طبیعی به دلیل عدم سختی و عدم وجود سایر خواص موجود درپارافین وکس، نمیتوانستند در زمینههای صنعتی و تجاری متعدد مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، با استفاده از ایجاد تحول در روشهای استخراج، واکسهای طبیعی اکنون میتوانند به عنوان جایگزین بیزوکس در زمینههای مختلف استفاده شوند. منطقه آسیا و اقیانوسیه تولیدکنندگان عمده وکس طبیعی هستند. کشورهایی مانند:
- چین
- ژاپن
- هند
- کرهجنوبی
- مالزی
چندین ترکیب بیزوکس طبیعی نیز تولید میکنند.
