راهنمای جامع انواع موم (وکس) و کاربردهای آن
موم‌ها یا وکس‌ها (Waxes)، ترکیباتی لیپوفیلیک هستند که از منابع گیاهی، حیوانی، معدنی یا سنتزی به دست می‌آیند. این مواد به دلیل ساختار غیرقطبی و خواص فیزیکی منحصر به فرد خود در صنایع گوناگون از جمله غذا، دارو، آرایشی-بهداشتی، شیمی و هنر کاربرد گسترده دارند. موم‌ها معمولاً در دمای اتاق جامد بوده و با افزایش دما به حالت مایع در می‌آیند. مهمترین کاربرد موم‌ها در صنایع غذایی، استفاده به عنوان پوشش‌های خوراکی برای حفظ کیفیت و افزایش ماندگاری محصولات است. در ادامه با انواع موم و کاربردهای آنها آشنا می‌شویم.
✉️ دسته‌بندی انواع موم
| نوع موم | منبع | ویژگی‌ها | کاربردها |
|---|---|---|---|
| موم‌های گیاهی | گیاهان (برگ، ساقه، دانه) | طبیعی، تجزیه‌پذیر، سختی بالا | آرایشی، خوراکی، صنعتی |
| موم‌های حیوانی | حیوانات (زنبور عسل، نهنگ) | طبیعی، مقاوم در برابر اکسیداسیون | دارویی، غذایی، صنعتی |
| موم‌های معدنی | منابع نفتی یا معدنی | پایدار، ارزان، غیرتجزیه‌پذیر | شمع‌سازی، صنایع سنگین |
| موم‌های سنتزی | ترکیب شیمیایی مصنوعی | قابل تنظیم، مقاوم، چندمنظوره | آرایشی، دارویی، چسب، چاپ |
موم های آرایشی طبیعی در کرم سازی
🌿 موم‌های گیاهی پرکاربرد
1. موم کاندالیلا (Candelilla Wax)
عمدتاً از برگ گیاه E.antisyphilitica Zuccarini بومی شمال مکزیک و جنوب غربی تگزاس تهیه می‌شود. وکس کاندلیلا تصفیه نشده حاوی تقریباً 42 درصد هیدروکربن، 39 درصد وکس و رزین و استرهای سیتواستریول، 8 درصد موم آزاد و رزین اسیدها، 6 درصد لاکتون و 5 درصد موم آزاد و رزین الکل‌ها می‌باشد. یکی از مواد افزودنی غذایی تأیید شده توسط FDA است که برای ایجاد لعاب در برخی غذاها استفاده می‌شود. میکرو امولسیون وکس کاندلیلا همچنین به عنوان پوشش‌دهنده میوه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- منبع: برگ گیاه Euphorbia antisyphilitica (مکزیک)
- ترکیب: هیدروکربن‌ها، اسیدها، رزین‌ها
- ویژگی‌ها: قابل استفاده در صنایع غذایی (تأیید FDA)، سخت‌کننده مناسب برای روکش خوراکی
- کاربردها: پوشش میوه، شیرینی، آدامس، لوازم آرایشی
2. موم کارنوبا (Carnauba Wax)
منبع اصلی کارنوباوکس، نخل برزیلی Coernicia cerifera Martius است که به عنوان موم نخل کارنوبا نیز شناخته می‌شود. در سطح فوقانی و پایین برگ‌های نخل یافت می‌شود. یکی از خصوصیات منحصر به فرد موم کارنوبا این است که حاوی میزان زیادی مولکول‌های شیمیایی “غیرمعمول” است. برخی از این مولکول‌های شیمیایی عبارت اند از:
- الکل‌های غیراستری (12 درصد)
- ایکس- هیدروکسی استرها (14 درصد)
- استرهای هیدروکسیله سینامیک اسید (30 درصد) و مابقی ناخالصی‌های ناشناخته می‌باشد.
کارنوبا وکس یکی از سخت‌ترین موم‌های گیاهی است که دمای ذوب آن بین 82.5 تا 83 درجه سانتی‌گراد است. بنابراین، اغلب به عنوان سخت‌کننده برای بالا بردن دمای ذوب مخلوط‌های مومی استفاده می‌شود. کارنوبا وکس مهمترین وکس گیاهیﹺ تجاری است. کاربردهای گسترده‌ای در مواد غذایی، روکش‌های شیرینی‌پزی، مواد آرایشی، مبلمان و… دارد.
3. موم سبوس برنج (Rice Bran Wax)
یکی دیگر از بیزوکس‌های ذوب شده سبزیجات است که در پوسته‌های برنج (Oryza sativa) یافت می شود. این ماده به عنوان محصول جانبی از موم زدایی روغن سبوس برنج بدست می‌آید. ترکیب موم سبوس برنج نسبتاً همگن است و اجزای اصلی آن اسیدهای آلیفاتیک (اسیدهای موم) و استرهای الکل هستند.
سایر ترکیبات شامل اسیدهای فاقد چربی ( اسید پالمیتیک )، فسفولیپیدها، فیتواسترول ها و اسکوالن می باشد. میزان هیدروکربن موم سبوس برنج معمولاً کمتر از 2 درصد است. موم سبوس برنج توسط FDA به عنوان یک ماده افزودنی غذایی ایمن تأیید شده است. کاربردهای غذایی این وکس شامل پوشش میوه و سبزی، شیرینی و آدامس است. سایر کاربردها شامل ساخت شمع، منسوجات، روان‌کننده‌ها، مواد آرایشی و… است.
- منبع: پوسته برنج (Oryza sativa)
- ترکیب: اسیدهای چرب، استرها، فسفولیپیدها
- ویژگی: بی‌رنگ، بی‌بو، با پایداری شیمیایی بالا
- کاربردها: پوشش میوه، صنایع غذایی، لوازم آرایشی، روان‌کننده‌ها
4. موم آفتابگردان (Sunflower Wax)
در تخمه و پوست تخمه Helianthus annuus (آفتابگردان) یافت می‌شود. مانند موم سبوس برنج، آفتابگردان نیز یک بیزوکس ذوب شده سخت است که عمدتاً از استرهای چرب اشباع‌شده با زنجیره بلند تشکیل شده است. بنابراین، کاربردهای آن در درجه اول در مواد آرایشی مانند:
- رژ لب
- ریمل
- بالم لب
- امولسیون و… است.
این ماده به عنوان یک تعدیل‌کننده استحکام عمل می‌کند و سختی، بافت و انتشار مواد در فرمولاسیون گیاهی را تنظیم می‌کند. همچنین می‌تواند به عنوان جایگزینی برای موم‌های کاندلیلا، کارناوبا و سبوس برنج مورد استفاده قرار گیرد.
- منبع: پوست تخمه آفتابگردان
- ترکیب: استرهای چرب اشباع شده
- ویژگی: جایگزین موم‌های سنتی، تنظیم بافت در محصولات آرایشی
- کاربردها: بالم لب، ریمل، امولسیون‌ها، رژ لب
🚧 موم‌های سنتزی (Synthetic Waxes)
وکس مصنوعی ترکیبی پیچیده از هیدروکربن‌های زنجیره‌ای حاصل از فراکسیون‌های (تجزیه) نفتی است که با تبلور حلال و یا از طریق هیدروژناسیون کاتالیستی مونوکسید کربن تولید می‌شوند. مناسب‌ترین جایگزین برای بیزوکس‌های نفتی و معدنی هستند. بیشتر موم‌های مصنوعی دارای ساختار شیمیایی مشابه هستند. با این حال، فرآیندهای تولیدی مختلف منجر به ویژگی‌های متمایز در آنها می‌شوند. یکی از کاربردهای بیزوکس مصنوعی (هیدروکربن) این است که باعث بهبود ضخامت کلی، پایداری و سختی امولسیون‌ها و روغن‌های مختلف آرایشی می‌شود. این ماده محلول در روغن و نامحلول در آب می‌باشد.
فواید بیزوکس سنتزی
این ماده، ویسکوزیته فاز روغن در امولسیون‌ها را افزایش می‌دهد و باعث بهبود پایداری آنها تحت درجه حرارت بالا می‌شود. به فرمولاسیون‌های چسب اجازه می‌دهد تا در مقابل گرما مقاومت کرده و از بیرون آمدن مایع از ژل در هنگام تغییرات زیاد درجه حرارت جلوگیری کند. سختی و ساختار کریستالی روغن را هنگام کاربرد در حالت داغ بهبود می‌بخشد. نشت روغن را کاهش می‌دهد.
موارد مصرف کاربردی:
- رژلب
- فونداسیون‌های آرایشی
- ضدآفتاب‌ها
- کرم‌ها
- لوسیون‌ها
- پمادها
- شامپوها
- چسب
- روکش و جوهر
- داروسازی
- لاستیک
- شمع‌سازی و…
موم‌های طبیعی از گیاهان و حیوانات (عمده‌ترین آن ها موم زنبورعسل است) به دست می آیند. هر روز نگرانی‌های روز افزون زیست محیطی در سراسر جهان و عدم دسترسی کامل به بیزوکس‌های پارافین، باعث افزایش تقاضا برای وکس‌های طبیعی شده است. از طرفی کاهش عرضه وکس‌های نفتی، منجر به افزایش کاربرد صنعتی بیزوکس‌های مصنوعی و نیز موم‌های طبیعی در آمریکای شمالی و اروپا گشته است.
پیش از این، بیزوکس‌های طبیعی به دلیل عدم سختی و عدم وجود سایر خواص موجود درپارافین وکس، نمی‌توانستند در زمینه‌های صنعتی و تجاری متعدد مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، با استفاده از ایجاد تحول در روش‌های استخراج، واکس‌های طبیعی اکنون می‌توانند به عنوان جایگزین بیزوکس در زمینه‌های مختلف استفاده شوند. منطقه آسیا و اقیانوسیه تولیدکنندگان عمده وکس طبیعی هستند. کشورهایی مانند:
- چین
- ژاپن
- هند
- کره‌جنوبی
- مالزی
چندین ترکیب بیزوکس طبیعی نیز تولید می‌کنند.
☀️ کاربردهای موم در صنایع مختلف
| صنعت | کاربرد موم |
|---|---|
| غذایی | پوشش خوراکی برای میوه، شکلات، آدامس |
| آرایشی | رژ لب، کرم، بالم، ریمل، امولسیون‌ها |
| دارویی | پوشش قرص، پماد، سیستم‌های کنترل‌رهش |
| شیمیایی | چسب، روان‌کننده، جوهر، واکس |
| هنری | نقاشی انکاستیک، مجسمه‌سازی |
| شمع‌سازی | ساخت شمع‌های تزئینی و معطر |
📅 وضعیت بازار جهانی موم
افزایش آگاهی زیست‌محیطی و کاهش دسترسی به وکس‌های نفتی باعث شده بازار جهانی به سمت موم‌های طبیعی و سنتزی ایمن حرکت کند. کشورهای آسیایی مانند چین، هند، کره جنوبی و ژاپن از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان موم‌های گیاهی و طبیعی محسوب می‌شوند. در مقابل، کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی از مصرف‌کنندگان اصلی این مواد در صنایع پیشرفته هستند.
✉️ جمع‌بندی
موم‌ها از جمله مواد کاربردی و چندمنظوره در صنایع مختلف هستند. انتخاب صحیح نوع موم بر اساس منبع، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی و نوع کاربرد نهایی، نقشی کلیدی در کیفیت محصول نهایی دارد. شناخت تفاوت‌های بین موم‌های گیاهی، سنتزی و معدنی به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا بهترین گزینه را برای فرمولاسیون محصولات خود انتخاب کنند.
جهت استعلام قیمت و همچنین دریافت مشاوره رایگان با ما تماس بگیرید.
شنبه تا چهارشنبه ۹ الی ۱۷ | پنج شنبه ۹ الی ۱۳
4 نظر در “انواع موم و کاربرد آنها”
سلام و ممنون بابت مقاله کامل‌تون.
یه سؤال دارم: چرا در صنایع دارویی گاهی از موم‌های سنتزی به جای موم‌های طبیعی استفاده می‌شه؟ مگر طبیعی‌ها ایمن‌تر نیستند؟
سلام خانم شاکری گرامی،
سؤال خیلی خوبی پرسیدید. درست می‌فرمایید که موم‌های طبیعی از نظر زیست‌محیطی و ایمنی محبوب‌تر هستن، ولی در صنعت داروسازی، گاهی کنترل‌پذیری دقیق خصوصیات فیزیکی و شیمیایی اولویت بالاتری داره. موم‌های سنتزی مثل پلی‌اتیلن وکس یا میکروکریستالین وکس، به‌دلیل پایداری بالا، نقطه ذوب مشخص، خلوص بالا و ثبات شیمیایی در دما و شرایط مختلف، گزینه‌ای ایده‌آل برای تولید قرص‌های پوشش‌دار، شیاف‌ها یا کرم‌های پایدار هستن. در واقع، انتخاب نوع موم به شدت به نوع محصول و نیازهای عملکردی اون بستگی داره.
سلام وقت بخیر.
من تولیدکننده بالم لب هستم و دنبال یه موم طبیعی با قابلیت شکل‌دهی خوب و نقطه ذوب بالا هستم که تو فرمولاسیون پایداری بده. به نظرتون بین موم‌های گیاهی، کدوم گزینه مناسب‌تره؟
سلام آقای فلاح‌نژاد عزیز،
برای محصولی مثل بالم لب که نیاز به پایداری فرم در دمای محیط و همچنین قابلیت قالب‌گیری خوب داره، موم کارنوبا یکی از بهترین انتخاب‌هاست. این موم گیاهی با نقطه ذوب حدود ۸۳ درجه سانتی‌گراد از سخت‌ترین و مقاوم‌ترین موم‌های طبیعیه و در کنار خواص براق‌کنندگی، بافت محصول نهایی رو هم بهبود می‌ده. می‌تونید برای تنظیم قوام و بهبود حس روی لب، کارنوبا رو با مقدار کمی موم کاندلیلا یا موم زنبور ترکیب کنید.