قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خفه کننده، از جمله گاز کلر، در حوادث خانگی یا صنعتی، جنگ شیمیایی و حملات تروریستی رخ می‌دهد. عوامل بسیار محلول باعث علائم سریع دستگاه تنفسی فوقانی می شوند. به عنوان مثال گاز کلر حلالیت متوسطی دارد و همچنین باعث تاخیر در علائم راه هوایی تحتانی می شود که عمدتاً به دلیل پتانسیل اکسید کننده آن با آزاد کردن هیپوکلرو اسید و هیدروکلریک اسید و همچنین به دلیل تعامل با کانال های پتانسیل گیرنده گذرا است.
در این محتوا به بررسی انواع مواد شیمیایی خفه کننده و علائم مواجهه با عوامل خفه کننده می‌پردازیم. جهت آشنایی با هر آنچه که لازم است در مورد عوامل خفه کننده شیمیایی بدانید، تا انتهای این محتوا ما را همراهی کنید.
مواد شیمیایی خفه کننده
انواع مختلفی از مواد شیمیایی خفه کننده وجود دارد که بر قسمت‌های مختلف بدن تأثیر می‌گذارد. عوامل ریوی بر ریه‌ها و راه‌های هوایی تأثیر می‌گذارد. آن‌ها شامل عوامل سنتی “خفه کننده” مانند کلر، فسژن، دی فسژن و کلروپیکرین و برخی از عوامل تاول زا مانند خردل سولفور، لویزیت، و فسژن اکسیم (که روی پوست نیز تاثیر می‌گذارند) و همچنین دودهای نظامی، محصولات احتراق و بسیاری از مواد شیمیایی صنعتی سمی هستند. بیشتر این ترکیبات گازها یا مایعاتی هستند که به راحتی تبخیر می‌شوند.
مواد شیمیایی خفه کننده یا عوامل ریوی، ترکیباتی هستند که باعث تحریک یا تورم شدید دستگاه تنفسی (پوشش بینی، گلو و ریه‌ها) می‌شوند. با استنشاق این مواد شیمیایی خفه کننده، در آب مخاط دستگاه تنفسی حل می‌شوند و باعث واکنش التهابی می‌شوند که معمولاً به دلیل آزاد شدن رادیکال‌های اسیدی یا قلیایی است. قرار گرفتن در معرض عوامل خفه کننده عمدتاً راه‌های هوایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث اماس نای، برونشیت و برونشیولیت می‌شود. مواد شیمیایی مانند آمونیاک، کلر و فسژن باعث تحریک چشم، بینی و گلو، سرفه، خس خس سینه و تنگی نفس می‌شوند که به عنوان سندرم گاز تحریک کننده نیز شناخته می‌شود.
خواص فیزیکی و شیمیایی مواد شیمیایی خفه کننده
عوامل خفگی معمولاً گازهای واقعی در محیط‌های صحرایی هستند و به صورت مایع تحت فشار ذخیره و حمل می‌شوند. سایر آسیب‌های مواد کمتر فرار آسیب‌رسان به ریه، مانند موارد موجود در دود یا محصولات احتراق، ممکن است به دنبال تولید ذرات معلق در هوا باعث آسیب استنشاقی سمی شوند.
پراکندگی نظامی فسژن در طول جنگ جهانی اول به دنبال انفجار پوسته‌های پر از مایع همراه با تبخیر سریع متعاقب آن و تشکیل یک ابر سفید به دلیل حلالیت جزئی آن در یک محیط آبی بود. این گاز به طور خود به خود به گازی بی رنگ و کم ارتفاع دارای چهار برابر چگالی هوا تبدیل شد. فسژن به دلیل نقطه جوش نسبتا پایین آن (7.5 درجه سانتیگراد)، اغلب با مواد دیگر مخلوط می‌شد. کلر از سیلندرهای تحت فشار آزاد شد و گازی تند زرد متمایل به سبز را تشکیل داد که سنگین تر از هوا بود.
انواع مواد شیمیایی خفه کننده
خفگی‌کننده‌های شیمیایی، که در حمل و نقل یا جذب اکسیژن در بدن اختلال ایجاد می‌کنند، شامل سیانید هیدروژن و مونوکسید کربن می‌شوند – اینها باید به عنوان گازهای سمی در نظر گرفته شوند (به این معنی که SOP مخصوص آزمایشگاه مورد نیاز است). به عنوان مثال می توان به نیتروژن، آرگون، هلیوم، متان، پروپان، دی اکسید کربن اشاره کرد.
بسته به اینکه کدام قسمت از دستگاه تنفسی تا حد زیادی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، عوامل خفه کننده به دو نوع تقسیم می‌شوند:
- عوامل نوع 1: راه‌های هوایی بزرگ را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
عوامل نوع 1 شامل آمونیاک، کلرید هیدروژن، هیدروژن فلوراید، عوامل کنترل شورش، بیشتر دودها، دی اکسید گوگرد و سولفور خردل هستند.
- عوامل نوع 2: راه‌های هوایی کوچک و کیسه‌های هوایی کوچک ریه‌ها (آلوئول‌ها) را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
عوامل نوع 2 شامل کلروپیکرین، متیل ایزوسیانات، فسژن و تتراکلرید کربن است.
- عوامل با اثر مختلط: می‌توانند راه‌های هوایی بزرگ، راه‌های هوایی کوچک و آلوئول‌ها را تحت تاثیر قرار دهند.
عوامل با اثر مخلوط در دوزهای کم تا متوسط هم در راه‌های هوایی بزرگ و هم در آلوئول‌ها عمل می‌کنند. آن‌ها شامل کلر، دود HC (هگزا کلرواتان به علاوه اکسید روی) و لوئیزیت هستند.
علائم مواجهه با مواد شیمیایی خفه کننده
مواجهه اولیه با مواد شیمیایی خفه کننده نوع 1 باعث عطسه، سرفه و اسپاسم نای می‌شود که می‌تواند راه هوایی را مسدود کند. سوزش چشم نیز ممکن است رخ دهد. افرادی که دچار اسپاسم نای هستند خس خس می‌کنند و در حین نفس کشیدن صدای نفس زدن تولید می‌کنند که به این صدا استریدور می‌گویند. با این حال، با دوزهای بالای مواد شیمیایی خفه کننده نوع 1، گرفتگی قفسه سینه یا تنگی نفس با تأخیر (اثرات نوع 2) نیز ممکن است رخ دهد.
با مواد شیمیایی خفه کننده نوع 2، قربانیان معمولاً در ابتدا احساس خوبی دارند، به جز برخی سرفه‌های اولیه و سوزش، که سپس برطرف می‌شوند. با این حال، چند ساعت بعد به دلیل تجمع مایع در ریه‌ها (ادم ریوی) دچار تنگی قفسه سینه یا تنگی نفس می‌شوند. تنگی نفس که در عرض 4 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض آن ایجاد می‌شود، نشآن‌های است که ممکن است فرد در معرض دوز بالقوه کشنده قرار گرفته باشد.
مکانیسم عمل مواد شیمیایی خفه کننده
عوامل خفگی به صورت مایع، گاز یا آئروسل عمل می‌کنند. در شکل گازی خود، عمدتاً با تحریک مجاری تنفسی – از جمله غشاهای مخاطی، مجرای بینی، گلو، راه‌های هوایی و ریه‌ها- و ایجاد تورم در این نواحی عمل می‌کنند. کلر یک گاز دارای چگالی نسبتا بالا و مایل به سبز در دمای اتاق است و در آب نسبتاً نامحلول است. پس از استنشاق، آب داخل بدن گاز کلر را اکسید می‌کند و اسید هیپوکلرو (HClO) تولید می‌کند. HClO به سلول‌ها نفوذ می‌کند و با پروتئین‌ها واکنش می‌دهد تا ساختارهای سلولی را تخریب کند.
در همین حال، کلروپیکرین یک مایع بی‌رنگ و بسیار فرار است که دارای بوی تند است. این یک اکسید کننده قوی است و به راحتی با آلومینیوم، منیزیم و آلیاژهای مرتبط با آن‌ها واکنش نشان می‌دهد تا گازی سمی و خورنده تولید کند. گاز فسژن مانند کلروپیکرین نیز بی‌رنگ است. فسژن مایع به شدت با آب و آمونیاک واکنش نشان می‌دهد و به سرعت در هر دو تجزیه می‌شود و به ترتیب اسید کلریدریک و اوره تولید می‌کند. همچنین به سرعت از پوست تبخیر می‌شود و این امکان را فراهم می‌کند.
تشخیص قرار گرفتن در معرض عوامل خفه کننده
- ارزیابی یک پزشک
- تصویر اشعه ایکس از قفسه سینه
- ارزیابی مکرر برای وخامت
- گاهی برونکوسکوپی
پزشکان و اولین پاسخ دهندگان تشخیص قرار گرفتن در معرض یک سلاح شیمیایی را بر اساس علائم فرد قرار می‌دهند. آن‌ها به تنفس فرد گوش می‌دهند. افرادی که در ابتدا قفسه سینه پر سر و صدا و علائم برجسته داشتند احتمالاً در معرض یک عامل نوع 1 قرار داشتند. افرادی که قفسه سینه نسبتاً آرامی دارند و تنگی نفس آن‌ها به تأخیر می‌افتد احتمالاً در معرض یک عامل نوع 2 قرار گرفته اند.
تصویر اشعه ایکس از قفسه سینه ممکن است در ابتدا طبیعی به نظر برسد، اما بعداً ناهنجاری‌های مشخصی ایجاد می‌شود. گاهی اوقات پزشکان برای مشاهده میزان آسیب مجاری هوایی، یک لوله انعطاف پذیر با دوربین را وارد راه‌های هوایی می‌کنند (برونکوسکوپی). برونکوسکوپی می‌تواند آسیب ناشی از عوامل نوع 1 را تأیید کند، اما ممکن است آسیب اولیه ایجاد شده توسط عوامل نوع 2 را تشخیص ندهد.
آزمایش‌های آزمایشگاهی برای پزشکان مفید نیست زیرا آن‌ها تشخیص اولیه را می‌دهند، اما معمولاً سطح اکسیژن در خون فرد را کنترل می‌کنند تا تشخیص دهند که آیا بیمار در حال وخامت است یا خیر.
درمان علائم قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خفه کننده
- اکسیژن (از طریق ماسک صورت یا لوله تنفسی)
- اغلب، پذیرش در بخش مراقبت‌های ویژه
- برای اثرات نوع 1: برونکودیلاتورها، گاهی اوقات کورتیکواستروئیدهای استنشاقی
- برای اثرات نوع 2: کورتیکواستروئیدهای خوراکی، درمآن‌هایی برای حذف مایع از ریه‌ها
از آنجایی که اثرات مختلط رایج است، پزشکان درمان را بر اساس علائم فرد قرار می‌دهند تا عامل خاص. معمولاً برای افرادی که در معرض بخار یا گاز قرار دارند، ضدعفونی ضروری نیست و هیچ پادزهر خاصی برای این عوامل وجود ندارد.
برای افرادی که علائم آن‌ها عمدتاً مجاری هوایی بزرگ را در بر می‌گیرد (اثرات نوع 1)، پزشکان با ماسک صورت، اکسیژن گرم و مرطوب 100 درصد می‌دهند. آن‌ها ممکن است نیاز داشته باشند که با استفاده از برونکوسکوپی، مواد زائد را از مجاری هوایی بزرگ فرد خارج کنند. پزشکان ممکن است نیاز به قرار دادن یک لوله تنفسی در نای فرد داشته باشند و ممکن است به فرد گشادکننده برونش، نوعی داروی استنشاقی که راه‌های هوایی را گشاد می‌کند (داروهای مشابهی برای آسم استفاده می‌شود) بدهند. کورتیکواستروئیدهای استنشاقی ممکن است برای کمک به کاهش التهابی که اغلب با آسیب ریه همراه است داده شود.
افرادی که در معرض یک عامل احتمالی نوع 2 قرار دارند در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بستری می‌شوند و به آن‌ها اکسیژن می‌دهند.
گاهی اوقات اکسیژن تحت فشار از طریق یک ماسک مخصوص صورت یا از طریق یک لوله تنفسی که در نای قرار داده می‌شود، داده می‌شود. پزشکان برای خارج کردن مایع از ریه‌ها دارو می‌دهند و بسته به نوع آسیبی که مشکوک هستند ممکن است کورتیکواستروئیدهای خوراکی تجویز کنند. (پیشنهاد می‌شود برای مطالعه بیشتر در مواد خفه کننده به reddit مراجعه کنید.)
راه های پیشگیری از مواجهه با مواد شیمیایی خفه کننده
- روش صحیح نگهداری از مواد شیمیایی خفه کننده مانند فسژن یا کلر را بیاموزید.
- دود ناشی از هر چیزی که در حال سوختن است را تنفس نکنید. ممکن است هنگام سوختن برخی از مواد، فسژن ترشح شود. به عنوان مثال می‌توان به پاک کننده‌های رنگ، اثاثیه منزل و ادارات و عایق‌های الکتریکی اشاره کرد. تفلون همچنین وقتی خیلی داغ می‌شود فسفن می‌دهد.
- از تجهیزات کار مناسب مانند ماسک جوشکاری استفاده کنید. ممکن است در حین جوشکاری فسژن خارج شود.
